Trạng ngữ là thành phần phụ trong câu, được thêm vào câu để xác định thời gian, nơi chốn, nguyên nhân, cách thức, phương tiện, mục đích diễn ra sự việc nêu trong câu. Nó có thể đứng ở đầu câu, cuối câu hoặc giữa câu.
Trạng ngữ có thể được cấu tạo từ một cụm từ hoặc một từ. Về chức năng ngữ pháp trạng ngữ là thành phần phụ trong câu.
Có 3 loại trạng ngữ chính gồm:
Chỉ thời gian, nơi chốn.
Chỉ nguyên nhân, mục đích.
Trạng ngữ chỉ phương tiện, cách thức.
Dấu hiệu nhận biết trạng ngữ
Giữa trạng ngữ với chủ ngữ, vị ngữ thường có một quãng nghỉ khi nói và dấu phẩy khi viết.
Ví dụ: Trong 2 cặp câu sau, câu nào có trạng ngữ, câu nào không? Tại sao?
Cặp 1: a) Tôi đi chơi hôm nay. b) Hôm nay, tôi đi chơi.
Cặp 2: a) lớp 9A học bài hai giờ. b) Hai giờ, lớp 9A học bài.
Câu b của hai cặp trên có trạng ngữ vì “hôm nay” và ” hai giờ” được thêm vào để bổ sung ý nghĩa cho câu văn.
Câu a của hai cặp trên không có trạng ngữ vì câu văn liền mạch, không có quảng nghỉ và dấu phẩy.
Công dụng của việc thêm trạng ngữ cho câu
Trạng ngữ xác định hoàn cảnh, điều kiện diễn ra sự việc nêu trong câu, góp phần làm cho nội dung câu đầy đủ, chính xác.
Các trạng ngữ còn có tác dụng liên kết các câu, các đoạn, góp phần làm cho đoạn văn, bài văn mạch lạc.
Trong văn nghị luận: Trạng ngữ giúp sắp xếp các luận cứ, luận điểm trong văn nghị luận theo trình tự không gian, thời gian hoặc quan hệ nguyên nhân – kết quả, khiến câu văn, đoạn văn liên kết chặt chẽ với nhau, làm cho văn bản rõ ràng, mạch lạc.
Nó là một trong những cách mở rộng câu, làm nội dung câu phong phú, đầy đủ và chính xác hơn.
Tác dụng việc tách trạng ngữ thành câu riêngNó giúp nhấn mạnh ý nghĩa của trạng ngữ đứng sau, hướng sự chú ý của người đọc vào trạng ngữ đó.
Ví du: Người Việt Nam ngày nay có lý do đầy đủ và vững chắc để tự hào với tiếng nói của mình. Và để tin tưởng hơn nữa vào tương lai của nó. ( Đặng Thai Mai)
Trong ví dụ trên trạng ngữ là câu” để tự hào với tiếng nói của mình” đây là trạng ngữ chỉ mục đích và nó đứng ở cuối câu.
Ta xét câu in đậm trong đoạn trích trên, nếu xét về mối quan hệ ý nghĩa với chủ ngữ, vị ngữ của câu đứng trước thì câu im đậm là trạng ngữ thứ hai của đoạn văn.
Ta có thể gộp 2 câu trên thành 1 câu duy nhất là ” Người Việt Nam ngày nay có lý do đầy đủ và vững chắc để tự hào với tiếng nói của mình và để tin tưởng hơn nữa vào tương lai của nó”
Tác giả đã tách nó thành câu riêng với mục đích là nhấn mạnh sự tin tưởng vào tương lai phát triển của tiếng Việt.
Nó giúp chuyển ý từ đoạn văn bản này sang đoạn văn bản khác với mục đích là giúp liên kết ý nghĩa đoạn văn.
Ví dụ: ” Xứ Huế vốn nổi tiếng với các điệu hò, hò khi đánh cá trên sông ngòi, biển cả, hò khi cấy cày, gặt hái, trồng cây, chăn tằm […]
Đêm. Thành phố lên đèn như sao xa […] ( Trích tác phẩm Ca Huế trên sông Hương)
Trạng ngữ “Đêm” trong ví dụ trên được tác giả tách thành câu riêng nhằm chuyển ý từ đoạn 1 (giới thiệu các điệu hò của xứ Huế ) sang đoạn 2 ( giới thiệu thời gian, không gian nghe ca Huế trên sông Hương) của văn bản.
Giúp thể hiện cảm xúc, tâm trạng của con người, thiên nhiên, động vật chi tiết và sống động nhất.
Ví dụ: ” Bốn người lính đều cúi đầu, tóc xõa gối. Trong lúc tiếng đờn vẫn khắc khoải vẳng lên những chữ đờn ly biệt, bồn chồn ” (Anh Đức)
Trạng ngữ là phần in đậm trong ví dụ, nó có tác dụng thể hiện cảm xúc, tâm trạng của bốn người lính trong tình huống khi nghe tiếng đàn.
Ghi nhớ: Người ta thường tách trạng ngữ ở cuối câu thành câu riêng. Trong một số trường hợp trạng ngữ đứng đầu câu cũng có thể tách thành câu riêng. Và trạng ngữ đứng giữa câu thì không thể tách thành câu riêng.
Bài tập ví dụa ) Mùa xuân của tôi, mùa xuân của Bắc Việt, mùa xuân của Hà Nội – là mùa xuân có mưa riêu riêu, gió lành lạnh, có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh.
b ) Mùa xuân, cây gạo gọi đến biết bao là chim ríu rít.
c ) Tự nhiên như thế: Ai cũng chuộng mùa xuân.
d ) Mùa xuân! Mỗi khi họa mi tung ra những tiếng hót vang lừng, mỗi vật như có sự đổi thay kỳ diệu.
Câu b là câu có thành phần trạng ngữ ” Mùa xuân”.
Câu d cụm từ ” mùa xuân” là dạng câu đặc biệt.